Eén op de vijf gemeenten in Nederland verwacht een populatiekrimp te ervaren tegen 2050. Voornamelijk plattelandsgemeenten hebben moeite de negatieve effecten van krimp het hoofd te bieden. Met een afname van de faciliteiten in dorpen – zoals een supermarkt, bakker, of buurthuis, en een toename van leegstand dreigen dorpse gemeenschappen uit elkaar te vallen.

 

Tegelijkertijd raakt een groeiend aantal kerkgebouwen in Nederland buiten dienst, met als gevolg een toenemende leegstand in religieus erfgoed. Momenteel zijn er in Nederland al meer dan 1.500 kerken getransformeerd of herontwikkeld naar een andere functie. Dit is één-vijfde van het totale aantal kerken. Binnen dertig jaar zal nog eens twee-vijfde van de kerken leeg komen te staan – dat zijn meer dan 3.000 kerkgebouwen.

 

Eenmalig is er de keuze of het gebouw bewaart blijft, en zo ja, wat voor toekomstige functie hierin geplaatst wordt. Juist hier ligt de kans om de maatschappelijke waarde van de kerk voor haar omgeving te benutten. Door kerken in dorpen in te zetten voor het stimuleren van de lokale economie, het samenbrengen van de bewoners en het versterken van de lokale gemeenschap, wordt het kerkgebouw opnieuw het kloppend hart van het dorp.  

 

In dit afstudeerproject wordt onderzocht hoe religieus erfgoed ingezet kan worden om dorpskernen te revitaliseren en om de leefbaarheid en sociale cohesie in dorpen te versterken. Eerst is gekeken naar de negatieve effecten van plattelandskrimp op dorpen en hoe bewoners en gemeenten deze effecten ervaren.

 

Daarnaast is teruggegrepen op de originele rol van het kerkgebouw in het dorp – een rol veel breder dan alleen religieuze contemplatie. Mogelijke ontwerpingrepen op basis van deze opgaven zijn samengevat in een toolbox. Deze ontwerpingrepen zijn onderverdeeld in vier hoofdthema’s: faciliteit, mobiliteit, identiteit, en communiteit, en bestaan uit ruimtelijke inpassingen rond kerkgebouwen.

 

Vervolgens is geanalyseerd waar het momenteel leegstaande religieus erfgoed zich bevindt en waar dit raakt met de grootste problematiek rond plattelandskrimp. Hieruit is een drietal dorpskernen met leegstaande kerkgebouw gekozen, waar een ontwerp voor gecreëerd is met behulp van de ontwerpingrepen uit de toolbox.

 

De belangrijkste conclusie van deze thesis is dat het zeker mogelijk is om met een succesvolle herontwikkeling van het kerkgebouw dorpskernen een nieuwe impuls te geven. Hierin is het combineren van verschillende functies in en rond de kerk essentieel.

 

De haalbaarheid van herontwikkeling is – zeker in kleinere gemeenten – vaak het grootste euvel. Dit is waar placemaking aan te pas komt. In samenschap ontwikkelen en inzetten op sterke functiemenging en kruisbestuiving kunnen ervoor zorgen dat een businesscase realistisch blijft. In dit proces kunnen kleine successen zich ontwikkelen en grotere winsten aantrekken.

 

Het is vooral van belang om zo snel mogelijk te beginnen: hoe langer een kerkgebouw leeg staat, hoe hoger de onderhoudskosten worden en hoe lastiger het wordt een haalbare businesscase te realiseren.

​

Het afstudeerverslag en de bijbehorende toolbox en presentatie zijn te vinden op de repository van de TU Delft:

​

http://resolver.tudelft.nl/uuid:aa8451b4-3bc3-44c1-b671-d3f45cfa7e25

​

Joëll ten Hove werkt momenteel als stedenbouwkundige bij de gemeente Den Haag. Hiernaast is hij betrokken bij meerdere herontwikkelingen van kerkgebouwen en denkt graag mee over nieuwe ideeën.